MÜZEKKER MÜENNES

Bizim dilimizde olmayan fakat Arapçada bulunan müzekker müennes; isimlerin eril ve dişil olarak ikiye ayrılması demektir. Bu ayrımı fiil- fail uyumunda, sıfat tamlamasında, mübteda haber uyumu vb. durumlarda önem arz etmektedir. Müzekker; Arapçada erkek cinsiyetine müzekker denir. Müennes; bayan cinsiyetine ise müennes denir.

MÜZEKKER MÜENNES KISIMLARI

MÜENNES İSİM

En basit ayrımı kelimenin sonunda kapalı te (ta’i marbuta) olan kelimeler müennestir.  Kelimenin müennes olduğunun işaretleri (alametleri) şunlardır.

1. Varlıkların dişisine verilen isimler

Kız kardeş	اُخْت
Münevver	مُنَوَّر
Zeynep	زَيْنَب
Anne	اُمّ

• Sonunda kapalı te olan isimler

Üniversite	جَامِعَة
Cennet	جَنَّة
Teyze	خَالَة
Okul	مَدْرَسَة

• Sonunda elifi maksure (ى) olan kelimeler müennestir. Ancak elifi maksurenin kelimenin asıl harflerinden olmaması gerekir.

Selma	سَلْمَى	Leyla	لَيْلَى
En Büyük	كُبْرَى	Susuz	عَطْشَى

• Sonuna uzun okunan elif (elifi memdude) bitişen kelimeler de müennestir. Bunlar genelde sıfat olarak kullanılır.

Mavi	زَرْقَاء	Siyah	سَوْداء
Beyaz	بَيْضَاء	Kırmızı	حَمْراء

• Vücudun çift organları

El	يَد	Göz	عَيْن
Ayak	قَدَم	Kulak	اُذُن

• Köy, şehir, devlet isimleri

Mersin	مَرْسِين
Konya	قُونْيا
Suriye	سُورِيا
Türkiye	تُرْكِيا

• Semai dediğimiz Arapların kullanırken müennes kabul ettiği ve bizlerin de onlardan o şekilde duyup kabul ettiğimiz kelimeler

Güneş	شَمْس	Savaş	حَرْب
Ev	دَار	Rüzgar	رِيح

Ayrıca akılsız varlıkların çoğulu da müennes kabul edilir. Kitaplar , evler , oteller vb. gibi…

MÜZEKKER İSİM

Öncelikle canlı varlıkların erkeklerine müzekker denir. Baba, erkek kardeş gibi… Ayrıca sonunda kapalı te olmayan veya nüenneslik alametleri olmayan isimleri müzekker kabul edebiliriz.

Kalem	قَلَم
Erkek öğretmen	مُعَلِّم
Sandalye	كُرْسِي
Defter	دَفْتَر

Müzekker Ve Müennes Nasıl Ayırt Edilir?

Müzekker müennes konusu özetle sonunda kapalı te olan ve canlı varlıkların dişisine verilen isimlere müennes, sonunda kapalı te olmayan ve canlı varlıkların erkeklerine verilen isimlere müzekker diyebiliriz.

İLGİNİ ÇEKEBİLİR: Arapça Kelime Kısımları

Arapça Müennes Ve Müzekker Kelimeler Örnekler

Müzekker (Eril) İsimlere Örnekler:

1. Yol: (Tarîg) طَرِيقٌ
2. Ağız: (Fem) فَمٌ
3. Baba: (Eb) أَبٌ
4. Ders: (Ders) دَرْسٌ
5. Kalem: (Galem) قَلَمٌ
6. Memur: (Muvazzaf) مُوَظَّفٌ
7. Kitap: (Kitâb) كِتَابٌ
8. Su: (Mâ’) مَاءٌ
9. Şeker: (Sukker) سُكَّرٌ
10. Cadde: (Şâri’) شَارِعٌ
11. Çocuk: (Veled) وَلَدٌ
12. Saç: (Şa’r) شَعْرٌ
13. Ülke: (Vatan) وَطَنٌ
14. Öğretmen: (Mu’allim) مُعَلِّمٌ
15. Kapı: (Bâb) بَابٌ
16. Doktor: (Tabîb) طَبِيبٌ
17. Ev: (Beyt) بَيْتٌ
18. Pazar, Çarşı: (Sûg) سُوقٌ
19. İsim: (İsm) إِسْمٌ
20. Bilgisayar: (Hasuub) حَاسُوب

Müennes (Dişil) İsimlere Örnekler:

1. Köy: (Garye) قَرْيَةٌ
2. Ünite: (Vahdet) وَحْدَةٌ [Teklik, birlik, kısım anlamları da taşır.]
3. Ateş: (Nâr) نَارٌ [Bu tür kelimelere semâî müennes denir, çünkü müenneslikleri kurala dayalı değildir.]
4. Anne: (Umm) اُمٌّ
5. Bayan doktor: (Tabîbe) طَبيبَةٌ
6. Karanlık: (Zulmet) ظُلْمَةٌ
7. Kulak: (Uzün, Uzn) اُذُنٌ [Çift organlar müennes kabul edilir.]
8. Şöhret: (Şuhret) شُهْرَةٌ
9. Dünya: (Dunyâ) دُنْيَا [“En yakın” anlamındaki أدْنَى kelimesinin müennesidir.]
10. Bayan öğretmen: (Muallime) مُعَلِّمَةٌ
11. Aydınlık: (İdâe) إضَاءَةٌ
12. Bahçe: (Hadîga) حَدِيقَةٌ
13. Pencere: (Nâfize) نَافِذَةٌ
14. Şehir: (Medîne) مَدِينَةٌ
15. Memure, Bayan memur: (Muvazzafe) مُوَظَّفَةٌ
16. Kız: (Bint) بِنْتٌ
17. Dudak: (Şefe) شَفَةٌ
18. Silgi: (Mimhât) مِمْحَاةٌ
19. Dergi: (Mecelle) مَجَلَّةٌ

Eril ve Dişil Kelimelerin Kökeni ve Kullanımı

Dillerde eril ve dişil ayrımının kökeni, ilkel insanın cinsiyet farklarına olan dikkatinden gelir. Bu ayrım, dilde farklı kelimelerle ifade bulmuştur. Ancak, zamanla kelime sayısının artmasıyla, birçok dil aynı kelimeyi takılar ve alâmetlerle her iki cinsiyet için de kullanmaya başlamıştır. Eril, genellikle asıl kabul edilirken, dişil onun bir unsuru olarak görülür. Bu sebeple, dişil öğeye ait takılar ve alâmetler vardır. Aristo, Yunanca’da eril ve dişilden başka, nötr bir kategori olduğunu belirtmiştir. Gerçek cinsiyet, insanlar ve hayvanlar arasında bulunurken, diğer varlıklarda erillik ve dişillik mecazidir.

İlkel dillerde, her şeyin canlı olduğu inancı, cinsiyet kategorilerinin dilde yer almasına yol açmıştır. Arapça’da dişil öğelerin dişillik sebebi olan organ eril, eril öğelerin erillik sebebi olan organ ise dişildir. Sâmî dillerde güneşin (şems) dişil kabulü, önemli gök cisimlerinin Allah’ın kızları olduğu inancına dayanır. Eril, genellikle güçlü ve etkin öğelere izafe edilirken, dişil zayıf ve edilgin öğelere izafe edilir.

İLGİNİ ÇEKEBİLİR: Marife Nekra ve Örnekler

Müzekker ve Müennes Kavramları

Müzekker: Lafzen veya hükmen dişil alâmeti taşımayan kelimedir. Hakiki müzekker, erkeklik organına sahip olan insanlar ve hayvanlardır. Mecazi müzekker, bu tür organı olmayan varlıkların erilleridir. Müzekker, zâtî, hükmî ve te’vîlî olmak üzere üçe ayrılır.

Müennes: Lafzan veya hükmen dişil alâmeti taşıyan kelimedir. Hakiki müennes, dişilik organı olan, mecazi müennes ise böyle olmayan kelimedir. Müennes de zâtî, hükmî ve te’vîlî kısımlarına ayrılır. Mecazi müennes, dişil alâmeti taşıyorsa kıyasî, taşımıyorsa gayri kıyasî olarak ayrılır. Gayri kıyasî müenneslere semaî müennesler adı verilir.

Eril ve Dişil Takılar

Arapça ve diğer Sâmî dillerde dişil takılar şunlardır:

Tâü’l-merbûta: En yaygın dişil takıdır ve önü daima fethadır.

Elif-i maksûre (ـَ ى): Dişil alâmeti olabilmesi için zâit olarak eklenmelidir.

Elif-i memdûde (اَء): Zâit olması şarttır.

Dişil takılar, kelimenin asıl harflerine eklenir. Arap gramercileri, bu takıların farklı işlevlerini belirlemişlerdir.

Tarihsel ve Dilbilimsel Gelişim

Arapça’da dişil takılarıyla ilgili birçok çalışma yapılmıştır. İbnü’l-Hâcib ve diğer klasik yazarlar, eril-dişil meselelerini kapsamlı şekilde incelemişlerdir. Modern dönemde de bu konuyla ilgili çeşitli çalışmalar ve sözlükler yazılmıştır.

Sonuç

Dillerde eril ve dişil ayrımının kökeni, metafizik ve toplumsal tasavvurlara dayanır. Eril ve dişil takılar, kelimelerin cinsiyetini belirlerken dilde anlam ve kullanım açısından önemli bir rol oynar. Bu ayrım, dillerin evrimi ve insanların dünya tasavvuru hakkında önemli ipuçları sunar.

Detaylı bilgi için bakınız.

İnstagram hesabımızı takip ederek her gün farklı bilgiler öğrenebilirsiniz. Takip için tıklayınız.