Mahmud Derviş Hayatı ve Eserleri

13 Mart 1941’de, bugün İsrail sınırları içinde yer alan Akka kentinin doğusundaki Birve köyünde dünyaya gelen Mahmud Derviş, yoksulluk ve sürgün hayatıyla erken yaşlarda tanıştı. Babası Selîm Dervîş, köydeki küttâbda eğitim aldıktan sonra, Yahudi işgali nedeniyle topraklarını kaybedip tarım işçisi olarak yaşamını sürdürmek zorunda kaldı. Derviş’in ailesi, altı erkek ve üç kız çocuk olmak üzere toplam dokuz kişiden oluşuyordu.

Ailenin edebiyata olan ilgisi, en büyük kardeş Ahmed’in edebiyat tutkusuyla başladı. Filistin şairi olarak da bilinen Mahmud Derviş de bu ilgiyle büyüdü ve üçüncü erkek kardeşi de kısa hikayeler yazmaya başladı. Henüz yedi yaşındayken, 1948 Arap-İsrail Savaşı sırasında köyleri saldırıya uğradı ve aile Lübnan’a kaçarak bir süre mülteci kampında yaşadı.

Çocuk yaşta sürgün hayatı yaşayan Derviş, geri döndüklerinde köylerinin yıkıntıları üzerine Yahudi yerleşimlerinin kurulduğunu gördü. Bu yüzden ailesiyle Filistin’in kuzeyindeki Deyrülesed köyüne yerleşmek zorunda kaldı. Derviş, mülteci olma duygusunu şu sözlerle ifade etti:

“Yaşadığımız topraklardaydık ama bu kez mülteci olarak. Bu bizim ortak tecrübemizdi, bu acıyı hiçbir zaman unutmayacağım.”

Derviş, burada okula başladı ve klasik Arap edebiyatına ait pek çok şiir ezberledi. Yazdığı ilk şiirlerde bu eserleri taklit etti. Eğitim sürecindeki olumsuzluklara tepkisini şiirleriyle ve katıldığı eylemlerle dile getirdi. İsrail Komünist Partisi’nin yayımladığı er-Raḳḳa gazetesinde yazılar yazmaya ve tercümeler yapmaya başladı, el-İttiḥâd ve el-Cedîd gazetelerinde redaktörlük yaptı.

Derviş, İsrail’in zulmüne şiirleriyle karşılık verdi ve her fırsatta bu zulmü anlatmayı vazife bildi. Bu nedenle Mahmud Derviş “şâirü’n-nahda” (uyanış şairi) olarak tanındı. İsrail ordusu, onun katılacağı şiir gecelerini engellemeye çalıştı ve yaşadığı mahalleden çıkmasına izin vermedi. 1961’de Hayfa’ya geçti, ancak aynı yıl tutuklandı ve iki hafta hapis yattı. Moskova’ya gidene kadar dört kez daha hapsedildi. İlk tutuklanma deneyimini “ilk aşk” olarak tanımladı.

1967’de İsrail, eli kalem tutan tüm Filistinlilerin tutuklanması emrini verince Derviş gizlenmek zorunda kaldı, ancak el-İttiḥâd dergisindeki yayınlarına devam etti. 1970 başında siyasî ekonomi eğitimi için Moskova’ya gitti, ancak orada hayal ettiği ortamı bulamadı. İsrail hükümetinden izinsiz şiir okuduğu için defalarca ceza aldı. 16 yaşında hapse atıldığında, bir sigara paketi üzerine yazdığı “Annemin kahvesini özlüyorum / Özlüyorum ekmeğini annemin” dizeleriyle başlayan şiiriyle ün kazandı.

19 yaşında “Kanatsız Kuşlar” adlı şiir kitabını yayımlayan Derviş, lise eğitimini tamamladıktan sonra 1961’de Hayfa’ya geçti. İşgal karşıtı sözleri, şiirleri ve siyasi faaliyetleri nedeniyle defalarca hapsedildi ve ev hapsine tabi tutuldu. 22 yaşında, İsrailli bir polise hitaben yazdığı “Kimlik Belgesi” şiiri, Filistin halkının özgürlüğe olan özlemini dile getirerek onu tüm Arap dünyasında tanınan bir figür haline getirdi.

1971 yılı başlarında Kahire’ye geçen Mahmud Derviş, el-Ehrâm gazetesinde çalışmaya başladı ve burada Muhammed Heykel, Necîb Mahfûz, Yûsuf İdrîs gibi Mısır’ın önde gelen isimleriyle bir araya geldi. Ertesi yıl Beyrut’a giden Derviş, 1981’e kadar burada kaldı. Beyrut’ta eş-Şuʾûnü’l-Filisṭîniyye dergisinde başyazarlık yaptı ve Filistin Kurtuluş Örgütü Araştırmaları Merkezi’nde müdür olarak görev aldı. Ayrıca edebiyat dergisi el-Kermel’i yayımladı. Fâiz Ahmed Fâiz, İbrâhim Merzûk, Gassān Kenefânî gibi edebiyatçılarla bir araya geldi. Bu dönemde şiirleri tüm Ortadoğu’da yayılmaya başladı ve Filistin Kurtuluş Örgütü Yürütme Komisyonu üyeliğine getirildi, Yâsir Arafat’ın danışmanlığını yaptı.

16 Eylül 1982’de, İsrail’in desteklediği aşırı sağcı Hristiyan Falanjist milislerin Sabra ve Şatilla Filistin mülteci kamplarına saldırarak 2000 sivili öldürmesi Derviş’i derinden sarstı ve Filistin yönetimiyle birlikte Beyrut’tan ayrılmaya mecbur bıraktı. Şam’a, ardından Filistin yönetiminin gittiği Tunus’a yerleşti. Tunus’ta, Arafat’ın isteği üzerine el-Kermel dergisini yeniden çıkardı, ardından dergiyi Paris’te yayımlamaya devam etti. Paris, Derviş için önemli bir dönüşüm ve yeniden doğuş süreci oldu.

1994 Temmuzunda Filistin’e dönen Derviş, İsrail güçleri tarafından sürekli kontrol altında tutulduğu Ramallah ve Amman’da yaşadı. Sürgün hayatının son bulduğu bu dönemde, Filistin’in yaşadığı acıları ve direnişi şiirlerinde işlemeye devam etti.

Lübnan’da patlak veren iç savaş ve İsrail’in Beyrut’u işgal etmesi, Filistin Kurtuluş Örgütü’nün ve Derviş’in Beyrut’tan ayrılmasına neden oldu. Sabra ve Şatilla katliamının ardından yazdığı “Beyrut Kasidesi” ona 1983’te Sovyetler Birliği’nde Lenin Ödülü’nü kazandırdı.

9 Ağustos 2008 tarihinde, Amerika’da geçirdiği bir kalp ameliyatı sonrası hayatını kaybeden Mahmud Derviş, ardında direnişin ve sürgünün sesi olan eserler bıraktı. Onun şiirleri, Filistin halkının acılarını ve umutlarını dile getirerek, evrensel bir yankı bulmuş ve nesiller boyunca hatırlanacak bir miras oluşturmuştur.

Mahmud Derviş Eserleri

Mahmud Derviş, Filistin’in acılarını ve direnişini şiirlerinde ve nesirlerinde derin bir şekilde işlemiştir. Şairin Beyrut’ta yayımlanan eserleri arasında divanları ve nesir kitapları önemli bir yer tutar.

Divanları

Mahmud Derviş’in şiir kitapları, onun edebi yolculuğunu ve temalarının evrimini gözler önüne serer. İşte bazı önemli divanları:

1. ʿAṣâfîr bilâ ecniḥa (1960) – İlk divanı, kuşların kanatsız uçtuğu bir dünyanın metaforik anlatımı.
2. Evrâḳu’z-zeytûn (1964) – Zeytin yaprakları üzerinden Filistin’i ve barışı simgeler.
3. Âşıḳ min Filisṭîn (1966) – Filistinli bir âşığın duyguları ve memleket hasreti.
4. Âḫirü’l-leyl nehâr (1967) – Gecenin gündüze dönüşünü, umudu ve direnişi işler.
5. el-ʿAṣâfîr temût fi’l-Celîl (1970) – Celi bölgesindeki kuşların ölümüyle direnişin zorluklarını anlatır.
6. el-Aʿmâlü’ş-şiʿriyyetü’l-kâmile (1971, 1973) – Şairin kapsamlı şiir koleksiyonları.
7. Üḥıbbüke ev lâ üḥıbbüke (1972) – Aşk ve direniş temalı şiirler.
8. Muḥâveletü raḳam 7 (1973) – İsrail’e karşı direnişi ifade eden şiirler.
9. Tilke ṣûretühâ ve hâẕâ intiḥâru ʿâşıḳ (1975) – Bir âşığın intiharı üzerinden direnişi ve özlemi anlatır.
10. Aʿrâs (1977) – Düğünleri ve kutlamaları, aynı zamanda kayıpları işler.
11. Medîḥu’ẓ-ẓılli’l-ʿâlî (1983) – Yüksek gölgenin methiyesi, metaforik bir anlatım.
12. Ḥiṣâr li-medâʾiḥi’l-baḥr (1984) – Deniz methiyeleriyle kuşatmayı işler.
13. Hiye uġniye, hiye uġniye (1986) – Şarkı ve direniş temalı şiirler.
14. Verdü’l-eḳal (1987) – Akıl gülleri, düşünsel ve felsefi şiirler.
15. Erâ mâ ürîdü (1990) – İstediğimi görüyorum, varoluşsal şiirler.
16. Eḥade ʿaşere kevkeben (1992) – On bir yıldız, gökyüzü ve umut temalı şiirler.
17. Li-mâẕâ terekte’l-ḥiṣâne vaḥîden (1995) – Atı neden yalnız bıraktın, sorgulayıcı şiirler.
18. Serîrü’l-ġarîbe (1999) – Garibin yatağı, sürgün ve yalnızlık temaları.
19. Cidâriyye (1999) – Duvar şiirleri, direnişi ve umudu anlatır.
20. Ḥâletü’l-ḥiṣâr (2002) – Kuşatma durumu, Filistin’in zorlukları.
21. Lâ taʿteẕir ʿammâ feʿalte (2004) – Yaptığın şey için özür dileme, cesur şiirler.
22. Ke-zehri’l-levz ve ebʿad (2005) – Badem çiçekleri ve ötesi, güzellik ve acıyı işler.
23. Lâ ürîdü en yentehiye hâẕe’ş-şiʿr (2008) – Bu şiirin bitmesini istemiyorum, bitmeyen mücadele.

Nesirleri

Mahmud Derviş’in nesir kitapları, onun şiirsel üslubunu ve siyasi duruşunu yansıtır:

1. Şeyʾün ʿani’l-vaṭan (1971) – Vatan hakkında bir şey.
2. Yevmiyyâtü’l-ḥüzni’l-ʿâdî (1973) – Günlük sıradan üzüntüler.
3. Vedâʿan eyyühe’l-ḥarb, vedâʿan eyyühe’s-selâm (1974) – Elveda savaş, elveda barış.
4. Ẕâkirâtün li’n-nisyân (1987) – Unutkanlık için bir hafıza.
5. Fî Vaṣfi ḥâletinâ (1987) – Durumumuzu tarif ederken.
6. Resâʾilü Maḥmûd Dervîş ve Semîḥ el-Ḳāsım (1989) – Mahmûd Dervîş ve Semîḥ el-Ḳāsım’ın mektupları.
7. ʿÂbirûne fî kelâmin ʿâbirin: Ḳaṣîde ve maḳālât (1991) – Geçici kelimelerde geçenler: Şiirler ve makaleler.
8. Ḥâletü Ḥiṣâr (2002) – Kuşatma durumu.
9. Fî Ḥażreti’l-ġıyâb (2006) – Yokluğun huzurunda.
10. Es̱erü’l-firâşe (2008) – Kelebeğin etkisi.
11. Yevmiyyâtü cerḥi Filisṭînî – Filistinli yaraların günlükleri.
12. el-Kitâbe ʿalâ ḍavʾi’l-bündüḳıyye – Tüfek ışığında yazmak.

Mahmud Derviş, Filistin’in acılarını ve direnişini şiirlerinde ve nesirlerinde derin bir şekilde işlemiştir. Şairin Beyrut’ta yayımlanan eserleri arasında divanları ve nesir kitapları önemli bir yer tutar.

Divanları

Derviş’in şiir kitapları, onun edebi yolculuğunu ve temalarının evrimini gözler önüne serer. İşte bazı önemli divanları:

1. ʿAṣâfîr bilâ ecniḥa (1960) – İlk divanı, kuşların kanatsız uçtuğu bir dünyanın metaforik anlatımı.
2. Evrâḳu’z-zeytûn (1964) – Zeytin yaprakları üzerinden Filistin’i ve barışı simgeler.
3. Âşıḳ min Filisṭîn (1966) – Filistinli bir âşığın duyguları ve memleket hasreti.
4. Âḫirü’l-leyl nehâr (1967) – Gecenin gündüze dönüşünü, umudu ve direnişi işler.
5. el-ʿAṣâfîr temût fi’l-Celîl (1970) – Celi bölgesindeki kuşların ölümüyle direnişin zorluklarını anlatır.
6. el-Aʿmâlü’ş-şiʿriyyetü’l-kâmile (1971, 1973) – Şairin kapsamlı şiir koleksiyonları.
7. Üḥıbbüke ev lâ üḥıbbüke (1972) – Aşk ve direniş temalı şiirler.
8. Muḥâveletü raḳam 7 (1973) – İsrail’e karşı direnişi ifade eden şiirler.
9. Tilke ṣûretühâ ve hâẕâ intiḥâru ʿâşıḳ (1975) – Bir âşığın intiharı üzerinden direnişi ve özlemi anlatır.
10. Aʿrâs (1977) – Düğünleri ve kutlamaları, aynı zamanda kayıpları işler.
11. Medîḥu’ẓ-ẓılli’l-ʿâlî (1983) – Yüksek gölgenin methiyesi, metaforik bir anlatım.
12. Ḥiṣâr li-medâʾiḥi’l-baḥr (1984) – Deniz methiyeleriyle kuşatmayı işler.
13. Hiye uġniye, hiye uġniye (1986) – Şarkı ve direniş temalı şiirler.
14. Verdü’l-eḳal (1987) – Akıl gülleri, düşünsel ve felsefi şiirler.
15. Erâ mâ ürîdü (1990) – İstediğimi görüyorum, varoluşsal şiirler.
16. Eḥade ʿaşere kevkeben (1992) – On bir yıldız, gökyüzü ve umut temalı şiirler.
17. Li-mâẕâ terekte’l-ḥiṣâne vaḥîden (1995) – Atı neden yalnız bıraktın, sorgulayıcı şiirler.
18. Serîrü’l-ġarîbe (1999) – Garibin yatağı, sürgün ve yalnızlık temaları.
19. Cidâriyye (1999) – Duvar şiirleri, direnişi ve umudu anlatır.
20. Ḥâletü’l-ḥiṣâr (2002) – Kuşatma durumu, Filistin’in zorlukları.
21. Lâ taʿteẕir ʿammâ feʿalte (2004) – Yaptığın şey için özür dileme, cesur şiirler.
22. Ke-zehri’l-levz ve ebʿad (2005) – Badem çiçekleri ve ötesi, güzellik ve acıyı işler.
23. Lâ ürîdü en yentehiye hâẕe’ş-şiʿr (2008) – Bu şiirin bitmesini istemiyorum, bitmeyen mücadele.

Nesirleri

Derviş’in nesir kitapları, onun şiirsel üslubunu ve siyasi duruşunu yansıtır:

1. Şeyʾün ʿani’l-vaṭan (1971) – Vatan hakkında bir şey.
2. Yevmiyyâtü’l-ḥüzni’l-ʿâdî (1973) – Günlük sıradan üzüntüler.
3. Vedâʿan eyyühe’l-ḥarb, vedâʿan eyyühe’s-selâm (1974) – Elveda savaş, elveda barış.
4. Ẕâkirâtün li’n-nisyân (1987) – Unutkanlık için bir hafıza.
5. Fî Vaṣfi ḥâletinâ (1987) – Durumumuzu tarif ederken.
6. Resâʾilü Maḥmûd Dervîş ve Semîḥ el-Ḳāsım (1989) – Mahmûd Dervîş ve Semîḥ el-Ḳāsım’ın mektupları.
7. ʿÂbirûne fî kelâmin ʿâbirin: Ḳaṣîde ve maḳālât (1991) – Geçici kelimelerde geçenler: Şiirler ve makaleler.
8. Ḥâletü Ḥiṣâr (2002) – Kuşatma durumu.
9. Fî Ḥażreti’l-ġıyâb (2006) – Yokluğun huzurunda.
10. Es̱erü’l-firâşe (2008) – Kelebeğin etkisi.
11. Yevmiyyâtü cerḥi Filisṭînî – Filistinli yaraların günlükleri.
12. el-Kitâbe ʿalâ ḍavʾi’l-bündüḳıyye – Tüfek ışığında yazmak.

Mahmud Derviş Mezarlığa Yürüyorum Şiiri

Arapça işaret isimleri için tıklayınız.

Arapça soru edatlarını öğrenmek için tıklayınız.

İnstagram hesabımızı takip ederek her gün farklı bilgiler öğrenebilirsiniz. Takip için tıklayınız.